Lại là một cuốn tiểu thuyết về dân da màu, nhưng điều gì khiến Toni Morrison đi xa hơn cả những hình mẫu về người da đen lương thiện trong “Túp lều bác Tôm” và giành giải Nobel Văn Học năm 1993?

The Bluest Eye, tiểu thuyết đầu tay của tác giả đoạt giải Nobel Toni Morrison, xuất bản năm 1970. Lấy bối cảnh tại quê hương của Morrison là Lorain, Ohio, vào năm 1940–41, cuốn tiểu thuyết kể về câu chuyện bi thảm của Pecola Breedlove, một cô gái người Mỹ gốc Phi bị lạm dụng.

Em khao khát có được “đôi mắt xanh nhất”, để con bé được yêu quý như tất cả những đứa trẻ da trắng, tóc vàng, mắt xanh ở Mĩ. The Bluest Eye hiện được coi là tác phẩm kinh điển của Mỹ và là tài liệu cốt yếu về trải nghiệm của người Mỹ gốc Phi sau cuộc Đại suy thoái.

Tác phẩm đã được San Hô Books mua bản quyền và xuất bản trong tháng 6, 2022 với tên gọi “Mắt nào xanh nhất“.

Tiểu thuyết Mắt nào xanh nhất – The Bluest Eye được San Hô Books xuất bản tháng 6/2022

Kết cấu tiểu thuyết

The Bluest Eye được chia thành bốn phần, mỗi phần được đặt tên một mùa khác nhau. Cuốn tiểu thuyết bắt đầu bằng “Mùa thu” và kết thúc bằng “Mùa hè”. Điều đặc biệt của cuốn sách là đoạn văn đầu cuốn sách, tác giả đã viết theo ba phiên bản khác nhau. Phiên bản đầu tiên, nội dung được viết rõ ràng và đúng ngữ pháp; nó kể một câu chuyện ngắn về cả gia đình “Mẹ, Cha, Dick và Jane”, đặc biệt tập trung vào Jane, người đang tìm kiếm một người bạn cùng chơi. Phiên bản thứ hai vẫn là nội dung câu chuyện đó, nhưng không có dấu câu ngắt nghỉ, cũng không viết hoa đầu câu. Phiên bản thứ ba vẫn cùng nội dung đó, viết lại theo kiểu thiếu dấu câu, thiếu viết hoa và không có khoảng cách giữa các từ.

Ba phiên bản tượng trưng cho những lối sống khác nhau được khám phá trong cuốn tiểu thuyết. Đầu tiên là của những gia đình da trắng như gia đình Fishers; thứ hai là của những đứa trẻ như Claudia và Frieda, sống trong một ngôi nhà “cũ, lạnh và xanh”; và thứ ba là câu chuyện éo le của Pecola. Những đề cập của Morrison đến Dick và Jane gồm một loạt câu truyện minh họa về một gia đình trung lưu da trắng, thường được dùng để dạy trẻ em đọc vào những năm 1940 — giúp bối cảnh hóa cuốn tiểu thuyết.

Tóm tắt tiểu thuyết

The Bluest Eye là câu chuyện về một cô gái trẻ người Mỹ gốc Phi và gia đình của cô, những người bị ảnh hưởng theo mọi hướng bởi nền văn hóa thống trị của người Mỹ. Vì là người da đen nên Pecola đã phải chịu rất nhiều bất công: Em luôn bị bắt nạt ở trường, và thậm chí đám trẻ da trắng còn sáng tác ra một bài hát để chế giễu em, gọi em là “con mọi đen nhỏ”; hay ngay cả khi đi mua kẹo, người bán kẹo cũng không muốn bắt tay với cô bé, dù cô bé cũng mang tiền đi mua kẹo như bao người khác. Người bán hàng – một người da trắng, coi em như một thứ gì bẩn thỉu mà ông ta thậm chí còn chẳng muốn chạm tay vào… Pecola hiểu và quy nguyên nhân của tất cả những điều ấy do chính mình: Tất cả chỉ vì em là người da đen.

Pecola đã trải qua những khoảnh khắc đau buồn trong cuộc đời, mẹ cô, bà Pauline Breedlove thì bỏ bê gia đình. Mẹ cô hoàn toàn không quan tâm đến cô và chọn làm việc và chăm sóc em bé trong một gia đình da trắng. Trong khi Cholly Breedlove, cha ruột của cô, là một kẻ nghiện rượu – người đã lạm dụng, cưỡng hiếp Pecola cho đến khi cô mang thai. Cha mẹ cô thường xuyên đánh nhau, và những cuộc xung đột này dẫn đến bạo lực thể xác. Đây là lý do tại sao anh trai của Pecola, Samuel, đối phó với bạo lực bằng cách chạy trốn.

Vì sao người làm cha làm mẹ lại có thể hành xử như vậy? Hoá ra chính cha mẹ của Pecola cũng đã gặp phải những bi kịch đầy bẽ bàng và khổ sở khi còn trẻ, điều này đã khiến họ bị rối loạn chức năng, thần kinh khi trưởng thành. Cha của cô, Cholly Breedlove, bị bỏ rơi khi còn nhỏ và sau đó bị cha ruột quay lưng. Nếu như Cholly từng bị yêu cầu phải làm tình ngay trước con mắt của một đám người da trắng, thì Pauline – vợ hắn cũng từng bị chủ buộc phải ly hôn với chồng thì mới được tiếp tục làm việc. Người da đen, hầu hết họ đều sợ sệt, e ngại khi từ chối yêu cầu của người da trắng; thậm chí trong suốt cuộc đời mình, có lẽ Pauline cũng đã nhiều lần cam chịu và thuận theo những yêu cầu ấy.

Trong lúc tuyệt vọng, Pecola đến thăm Soaphead Church, người tuyên bố rằng có thể làm nên những điều kỳ diệu. Pecola yêu cầu được cho đôi mắt xanh giống người da trắng. Soaphead Church lừa Pecola đầu độc một con chó mà anh ta muốn giết từ lâu, nói rằng nếu con chó có hành động hài hước thì đó là dấu hiệu cô ấy sẽ nhận được điều ước của mình.

Phần một tiểu thuyết: Mùa thu

Trong phần đầu tiên của cuốn tiểu thuyết (“Mùa thu”), Claudia chín tuổi giới thiệu Pecola và giải thích lý do tại sao cô ấy sống với nhà MacTeers. Claudia kể với người đọc những gì mẹ cô, bà MacTeer, đã nói với cô: Pecola là một “trường hợp… một cô gái không còn nơi nào để đi”.

Bất chấp hoàn cảnh bi thảm của Pecola, Claudia và chị gái 10 tuổi của cô, Frieda, vẫn thích chơi với cô. Frieda và Pecola gắn bó với nhau vì tình yêu chung thủy của họ với Shirley Temple, một ngôi sao nhí nổi tiếng của Mỹ được biết đến với mái tóc vàng xoăn bồng bềnh, giọng hát trẻ thơ và nhảy tap-dance với Bill (“Bojaries”) Robinson. Tuy nhiên, Claudia thì lại ghét Shirley Temple. Claudia khi trưởng thành nhớ lại việc được tặng một con búp bê nhỏ mắt xanh vào dịp Giáng sinh:

“Từ những âm thanh lạch cạch của người lớn, tôi biết rằng con búp bê đại diện cho điều họ nghĩ là ước muốn yêu quý nhất của tôi… tất cả thế giới đều đồng ý rằng một con búp bê mắt xanh, tóc vàng, da hồng là thứ mà mọi bé gái đều trân trọng.”

Phần hai: Mùa đông

Phần thứ hai (“Mùa đông”) bao gồm hai bối cảnh. Bối cảnh đầu tiên được kể lại bởi Claudia, và trong đó cô ấy ghi lại niềm đam mê của Pecola với một cô gái Mỹ gốc Phi có làn da sáng tên là Maureen Peal. Sau một thời gian giả vờ thân thiện, Maureen cuối cùng làm bẽ mặt Pecola và bạn bè của cô ấy bằng cách tuyên bố rằng bản thân dễ thương và Pecola thì xấu xí. Bối cảnh thứ hai, được thuật lại bởi một người kể chuyện ở ngôi thứ ba, tập trung vào Geraldine và Louis Junior, một người mẹ trẻ và con trai ở Lorain, Ohio.

Mối liên hệ của Geraldine và Junior với Pecola không rõ ràng ngay từ đầu; cô ấy không xuất hiện cho đến khi kết thúc câu chuyện. Vào một buổi chiều đặc biệt buồn chán, Junior dụ Pecola vào nhà mình. Sau khi cô ấy vào trong, anh ta ném con mèo yêu quý của mẹ mình vào mặt cô ấy. Bị trầy xước và sắp khóc, Pecola cố gắng rời đi. Junior ngăn cô lại, tuyên bố cô là “tù nhân” của anh ta. Sau đó Junior bế con mèo của mẹ lên và bắt đầu đung đưa nó trên cao.

Trong nỗ lực cứu nó, Pecola nắm lấy cánh tay của anh ta, khiến cả hai cùng ngã xuống đất. Con mèo bị ném mạnh vào cửa sổ. Lúc này Geraldine xuất hiện, Junior nhanh chóng đổ tội cho Pecola đã giết con mèo. Geraldine gọi Pecola là “con chó cái đen đủi” và ra lệnh cho cô ấy rời đi.

Phần ba: Mùa xuân

Phần thứ ba của cuốn tiểu thuyết (“Mùa xuân”) cho đến nay là phần dài nhất, bao gồm bốn cảnh. Trong cảnh đầu tiên, Claudia và Frieda nói về việc ông Henry – một vị khách ở cùng nhà MacTeers – đã “chọn” Frieda, chạm vào cô một cách lộ liễu khi bố mẹ cô đang ở ngoài. Sau khi Frieda nói với mẹ cô, cha cô ném chiếc xe ba bánh cũ vào Henry, phủ đầu và đá anh ta ra khỏi hiên nhà. Frieda nói với Claudia rằng cô ấy lo sợ mình có thể bị “hủy hoại”, và họ lên đường đi tìm Pecola.

Trong cảnh thứ hai và thứ ba, người đọc sẽ được hiểu thêm về cha mẹ của Pecola – Pauline (Polly) và Cholly Breedlove. Theo người kể chuyện, Polly và Cholly từng yêu nhau. Họ kết hôn khi còn khá trẻ và cùng nhau di cư từ Kentucky đến Lorain. Trong những năm qua, mối quan hệ của họ ngày càng xấu đi.

Sự thất vọng này nối tiếp sự thất vọng khác, và tình trạng nghèo đói kéo dài, sự thiếu hiểu biết và nỗi sợ hãi đã khiến họ phải trả giá đắt. Vào cuối cảnh thứ ba, Cholly khi say xỉn tình cờ vào bếp nhà mình, nơi hắn thấy Pecola đang rửa bát. Bị choáng ngợp bởi những cảm giác dịu dàng và giận dữ trái ngược nhau, Cholly đã hãm hiếp Pecola đến khi bất tỉnh trên sàn và để Pauline đi tìm.

Cảnh thứ tư diễn ra không lâu sau vụ cưỡng hiếp. Câu chuyện bắt đầu bằng cách đi sâu vào mô tả quá khứ của Soaphead Church, một Anglophile dị hướng và tự xưng là người chữa bệnh bằng tâm linh. Soaphead là một kẻ lừa đảo và gian trá – như người kể chuyện quan sát, anh ta đến từ một đám những người Tây Ấn tham vọng và tham nhũng.

Khi Pecola đến gặp anh ta để xin đôi mắt xanh, Soaphead ban đầu đã thông cảm cho cô ấy. Sau đó hắn lập một kế hoạch để lừa Pecola. Anh ta đưa cho cô một miếng thịt sống và yêu cầu cô đưa nó cho con chó của chủ anh ta. Nếu con chó “cư xử kỳ lạ”, anh ta nói với cô ấy, “điều ước của cô ấy sẽ được thực hiện vào ngày hôm sau.” Nhưng Pecola không hề biết, miếng thịt đã bị tẩm độc. Sau khi con chó ăn miếng thịt, nghẹn và lăn ra chết, Pecola tin rằng điều ước của cô đã được thực hiện. Tuy nhiên, ý thức của cô ấy giảm dần và hành động trở thành điên loạn.

Phần cuối tiểu thuyết: Mùa hè

Phần thứ tư và phần cuối cùng (“Mùa hè”) diễn ra sau khi Pecola mất trí. Ban đầu, Claudia và Frieda biết rằng Pecola đã bị cha cô xâm hại và mang thai. Hai chị em hy vọng rằng đứa bé sẽ không chết; họ cầu nguyện cho nó và thậm chí dâng lễ cho Chúa. Trong khi đó, Pecola trò chuyện với một người không rõ danh tính – có lẽ là chính cô ấy – về đôi mắt xanh mới của cô ấy, mà cô ấy vẫn cho rằng “không đủ xanh”. Trong những giây phút cuối cùng của cuốn tiểu thuyết, Claudia đã cho độc giả biết rằng Pecola sinh non và đứa bé không qua khỏi.